De aarde beschikt over een magnetisch veld, dat van pool naar pool loopt. Omstreeks 2500 voor Chr. ontdekten enkele Chinezen dat als een stukje magnetiet op een in water drijvend houtje werd gelegd het altijd dezelfde kant in draaide. Dankzij deze waarneming is het kompas uitgevonden. Rond 1000 na Chr. gebruikten zeevarende Arabieren en Vikingen een primitief magnetisch kompas als hulp bij de navigatie. Rond de 13e eeuw werd het kompas ook door de westerse samenleving gebruikt. Door de steeds voortgaande verbeteringen werden kompassen sneller en nauwkeuriger afleesbaar.
Wanneer een magneet om een loodrechte as kan draaien, neemt deze de richting aan van de magnetische veldlijnen. De kompasnaald beschikt over een magneet, waardoor hij altijd naar het magnetische noorden (MN) zal wijzen. Een modern en “goed” kompas moet aan een paar belangrijke punten voldoen: de rechte aanlegkant (voor het verbinden van twee verschillende punten zonder hulplijnen), een doorzichtig kompashuis (hierdoor kunt u door het kompashuis heen de kaart aflezen), vloeistofdemping (zodat de kompasnaald stabiel blijft staan en snel de noordelijke richting aanwijst) en de staafvormige magneet (welke parallel met de noord-zuidlijnen van de kaart valt te richten).
Wij kennen drie soorten kompassen met een magnetische naald; het liniaalkompas, het peilkompas en het spiegelkompas. Een liniaalkompas wordt vaak in combinatie met topografische kaarten gebruikt. Met een spiegelkompas kunt u kompaskoersen schieten. Met een peilkompas kunt u nauwkeuriger en sneller de graden aflezen. Dit kompas beschikt over een fijnere schaalverdeling en heeft slechts een kleine magnetische afwijking. U hoeft geen graden in te stellen, maar u kunt dit direkt aflezen op de kompasring (dit betekent dat u het kompas met 1 hand kunt bedienen). Een nadeel van dit systeem is dat u de graden niet kunt vastleggen en dus ook niet eenvoudig naar de topografische kaart kunt overbrengen.
Een basisvoorwaarde voor een goed en snel werkend kompas is, dat de staafvormige magneet in vloeistof is gedempt. Deze vloeistof zal ook bij lagere of hogere temperaturen goed moeten kunnen functioneren.
De spiegel maakt het mogelijk een punt in het vizier te nemen en tegelijkertijd de positie van de magneetnaald te overzien. Op deze manier zijn de resultaten betrouwbaar.

Merken zoals Silva, Recta, Suunto en Eschenbach worden gezien als “de” kwalitatieve kompasmerken. De prijzen variëren van vijfentwintig gulden tot ongeveer tweehonderd gulden. De duurdere kompassen zijn vaak nauwkeuriger.
Tegenwoordig heb je ook een digitaal kompas. Deze zijn minder nauwkeurig dan een peilkompas of de duurdere spiegelkompassen. Zeer nuttig is een verstelbare miswijzingscorrectie. De miswijzing van het magnetische noorden t.o.v. het geografische noorden, die berekend kan worden m.b.v. gegevens op de topografische kaart, kan dan automatisch op het kompas gecorrigeerd worden.

Miswijzingen van het kompas

Wrijvingselektriciteit of elektrostatische oplading van het kompashuis kan de naald in een bepaalde positie vasthouden. Deze storing ontstaat wanneer u met een droge doek over het kompas wrijft. Na verloop van tijd zal de statische elektriciteit weer afnemen. Een kompas dat u in Nederland koopt kan in Afrika problemen opleveren. De oorzaak hiervan ligt in de verschillende magnetische veldlijnen van de aarde. Deze afwijking staat bekend als inclinatie. Er vind hierbij een interactie plaats van de zwaartekracht en de magnetische veldlijnen. Er zijn kompassen ontwikkeld welke inclinatie corrigeert. Deviatie is de miswijzing door metaal en dergelijk welke invloed heeft op de magnetische naald.